|
بازشناسی نقش عوامل محیطی بر احساس معنویت در مساجد جامع ایران مبتنی بر نظریه داده بنیاد (محدوده مطالعه: مساجد جامع یزد و اصفهان)
|
عبداله خرسندیان1   ، مهدی محمودی کامل آباد* 1، عبدالحمید نقره‌کار2 |
1- گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
2- گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران |
|
|
چکیده: (379 مشاهده) |
اهداف: معنویت همواره یکی از ارکان معماری اسلامی در ادوار مختلف تاریخی ایران بوده است. از این رو، در نمونه‌های عالی این معماری مانند مساجد، فضای قدسی و احساس معنویت به‌خوبی درک می‌شود. متأسفانه جایگاه حس قدسی و معنوی در خلق فضای برخی از مساجد معاصر دچار خدشه شده است. از این رو، توجه و بازخوانی احساس معنویت در معماری مساجد و استفاده از الگوهای ارزشمند معماری سنتی ضروری به نظر می‌رسد. بر اساس این ضرورت، هدف این مقاله بازشناسی مؤلفه‌های احساس معنویت در مساجد جامع ایران است.
روش‌شناسی: روش پژوهش کیفی بوده و با استفاده از روش «نظریه داده بنیاد» عناصر ایجادکننده حس معنویت در سه مسجد جامع یزد، جامع اصفهان و جامع عباسی را تبیین می‌کند. محقق با حضور مستمر در محیط و مصاحبه‌های ژرف با ۳۵ نفر از کارشناسان و خبرگان، منطبق بر «رهیافت ساخت‌گرایانه» داده‌های گردآوری‌شده را در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی آنالیز کرد. برای تحلیل داده‌های کیفی و کدگذاری و بررسی میزان فراوانی کدهای مستخرج از مصاحبه از نرم‌افزار ۱۲NVivo استفاده شد.
یافته‌ها: با استفاده از الگوهای معنایی، کالبدی، هندسی و فضایی موجود در نمونه‌های برجسته مساجد سنتی ایران، می‌توان احساس معنویت را تقویت کرد. بر اساس نتایج حاصل از مصاحبه با ۳۵ نفر، ۲۲۵ کد طی فرآیند تحقیق استخراج شد. با بازبینی‌های متعدد و ادغام کدها بر اساس تشابه طی چندین مرحله، ۲۵ کدباز، ۱۱ کد محوری و ۵ کد انتخابی استخراج گردید.
نتیجه‌گیری: پنج شاخص «وحدت‌بخشی اجزا در کلیتی واجد معنا»، «تزیینات سنتی مبتنی بر شناخت عرفانی»، «گشودگی فضایی و عظمت در کالبد»، «حضور معنایی نور و ایجاد سایه‌روشن» و «هندسه مرکزگرا و تقارن موضعی» مؤلفه‌های ایجادکننده احساس معنویت در مساجد مورد مطالعه هستند.
|
|
| واژه‌های کلیدی: حساس معنویت، مساجد جامع، معماری اسلامی، نظریه داده بنیاد |
|
|
متن کامل [PDF 5151 kb]
(180 دریافت)
|
نوع مقاله: پژوهشی کيفی |
موضوع مقاله:
برنامه‌ریزی شهری
دریافت: 1401/12/9 | پذیرش: 1402/2/16 | انتشار: 1402/4/11
|
|
|
|
|
|
