دکتر حسین شکویی وتأثیر او بر جغرافیای ایران (به قلم دکتر محمد حسین پاپلی یزدی)
در هر عصر و هر جامعه ودر هر رشته علمی افراد معدودی وجود دارند که با کارها و تلاشهای خود بر مسیر جریان آن جامعه و آن رشته علمی تأثیر گذارند و تلاش آنها روند حرکت به سوی تکامل را تسریع میکند. دکتر حسین شکویی یکی ازآن افرادی است که تلاشهای او اثر بسیار مثبت وسازندهای بر علم جغرافیا و جامعه جغرافیدانان ایران داشته است.
دکتر شکویی از چند دیدگاه تأثیر عمیقی بر دانش جغرافیای ایران داشته است:
1- در زمینه فلسفه جغرافیا
زیر بنای هر علمی فلسفه ومباحث فلسفی آن علم است. جغرافیا که یکی از عمیق ترین و قدیمیترین دانشهای بشری است، بر مبنای اصول و مبنای فکری خاصی بنا نهاده شده است و هر جامعه و هر گروه خاص فکری نیز بر مبنای زیر ساختهای فکری و فلسفی خود این دانش را تفسیر و تعبیر کرده است.
مسلمانان، مسیحیان، شونیستها، فاشیستها، نازیها، سوسیالیستها، کمونیستها، نئوکمونیستها و . . . هر کس با تفکر ویژه خود، به تفسیر علم جغرافیا و دخل و تصرف در فضا و مکان پرداختهاند. آمایش سرزمین و تراکم و پراکنش عوامل تولید و مصرف (مزارع، باغات، صنایع،خطوط راه آهن، جادهها، فرودگاهها، شهرها، بندرها و غیره) بر مبنای تفکرات و دیدگاههای فلسفی ساماندهی شدهاند.
بدون شناخت بنیادهای فکری، درک و تحلیل وضع موجود و طراحی آینده کاری غیر ممکن است. جغرافیای ایران که تا قبل ازدهه 1350، فاقد تفکرات فلسفی بود با تلاش و همت دکتر حسین شکویی روزنههای فلسفی بر روی آن باز شد و دانشجویان این رشته با مباحث فلسفی و پارادایم جغرافیا آشنا شدند. بدون تردید هر جغرافیدانی که در ایران به تحلیل منطقی پدیدههای جغرافیا و تحلیل فضایی بپردازد، مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر کتابها و مقالات و ترجمههای دکتر شکویی خواهد بود.
علم جغرافیای ایران حداقل از طریق فلسفه جغرافیا تحت تأثیر تلاشهای ارزنده دکتر شکویی خواهد بود. امید است در جای دیگر به تأثیر دکتر شکویی بر تحولات فکری جغرافیای ایران پرداخته شود.
۲- از طریق ارائه یک جغرافیای انسانگرا دکتر حسین شکوئی ذاتاً دارای روحی حساس و انسانگرا است، لطافت طبع و نوع دوستی این مرد شریف باعث شده است که او در تحقیقات میدانی و کارهای علمی همیشه به جغرافیای مستضعفان و شوربختان و استعمار و استثمارشدگان توجه کند.
کتابهایی چون حاشیه نشینان شهری 1355، مقالاتی چون خانههای ارزان قیمت و سیاست مسکن، تنگناها در انتقال حاشیهنشینان تبریز و فرازها و جملات و صفحات متعدد کتابهای او حاکی از جهتگیری دکتر حسین شکوئی به نفع محرومین روی زمین است.
در علمی که بسیاری از تحلیلگران به نام بینالمللی، دانش و تحلیلهای علمی خود را که متکی به آمار و ابزارهای پیشرفته است در اختیار استعمارگران و اربابان ثروت و سرمایه گذاردهاند و از آن طریق خود به ثروتهای کلان دست یافتهاند، در کنار محرومان، فقیران، حاشیهنشینان و بیخانمانها بودن خود ارزشی بسیار والاست. دکتر حسین شکوئی پیام حمایت از محرومان را در سراسر نوشتهها، کتابها و ترجمههایش به نسل جدید جغرافیدان کشور منتقل کرده است.
این با ارزشترین و شیرینترین تلاش دکتر حسین شکوئی است.
3- از طریق ایجاد ساختارهای مدیریتی وبرنامهریزی
دکتر حسین شکوئی از سال 1364، مسؤول کمیته برنامهریزی جغرافیا در شورای انقلاب فرهنگی بوده است و از این طریق با همکاری نمایندگان جغرافیای کشور تلاش گستردهای را برای پیاده سازی ساختار نوین علم جغرافیا در ایران نموده است.
در حقیقت دکتر حسین شکوئی یکی از عمدهترین معماران نوسازی جغرافیای ایران و یا یکی از فعالان گذر علم جغرافیا از سنت به مدرنیته و پست مدرنیته است.
برای انجام ایجاد تحول در علم جغرافیای سنتی ایران که بر مبنای تعاریف سنتی، ابزار، روشها و هدفهای سنتی ساماندهی شده بود نیاز به افرادی با دانش علمی و فنی، تجربه کافی، مردم داری و صبر و شکیبایی است. پایداری دکتر حسین شکوئی در تصدی مسؤولیت کمیته برنامهریزی جغرافیا و صبر و تحمل و استقامت او در ایجاد نوسازی و تحول در دروس کاملاً توصیفی به دروس تحلیلی، از ایجاد تعادل بین پاسداران جغرافیای سنتی و داوطلبان مدرن سازی سریع این علم و سالم نگه داشتن روند تحول این علم در ایران درخور ستایش است.
تلاش دکتر حسین شکوئی در ایجاد گروه جغرافیای دانشگاه تربیت مدرس و پرورش نخبگان جغرافیا که بتواند تحول در این دانش پدید آورند، خود جای تمجید بسیار دارد.
دکتر حسین شکوئی همه تلاشهای ممکن را برای مدرن سازی جغرافیای ایران انجام داده است.او به انتقال اندیشههای فلسفی و علمی پرداخت که زیر ساخت این تحول است. او ساختار برنامهریزی دروس را به نحوی تنظیم کرد که به آرامی این تحول صورت گیرد. او تلاش کرد که با تشکیل گروه جغرافیای دانشگاه تربیت مدرس، بخشی از نیروی انسانی لازم برای این تحول را پرورش دهد.
در حقیقت او در تبیین ایدئولوژی در ایجاد بستر قانونی، در ایجاد ساختار و در ایجاد عوامل اجرا در این تحول سهم اول را به عهده داشته است.جغرافیای ایران تا ابد وام دار این مرد شریف است. امید است که قدر او را بدانیم.
در اینجا پیشینه علمی دکتر حسین شکوئی در حدی که در اختیار فصلنامه بوده است آورده شده است.
خدا نگهدارش باد و همیشه شاد و سربلند باشد.
منبع : فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره ۶۶-۶۵ (تابستان و پاییز ۱۳۸۱) ،
|